تاثیر خواب عمیق بر حافظه بلند مدت

شاید دارید برای یه امتحان مهم آماده میشید یا شاید هم دارید روی یک مهارت جدید کار میکنید! یک ساز موسیقی یاد میگیرید یا نستعلیق تمرین میکنید! خیلی خوب میشد اگر میتونستید حافظه و مغز خودتون رو هک بکنید و با تمرین و کار کمتر به نتیجه بهتر دست پیدا میکردید؛ اگر به دنبال یک راه میانبر میگردید آن راه خواب عمیق نام دارد!

چطور داشتن یک خواب عمیق باعث افزایش حافظه میشود؟

تحقیقات خیلی زیادی در مورد حافظه و خواب انجام شده و نتیجه ای که از همه این تحقیقات به دست آمده این بوده که خواب برای تقویت حافظه مهم است. و مغز ما در هنگام خواب به سه طریق حافظه را بهبود میدهد.

قبل از یادگیری:

احتمالا روز هایی داشتید که اتاقتان کاملا به همریخته بوده و کلی آشغال کف اتاق ریختید و بعد از اینکه چند ساعت بیرون بودید وقتی به اتاقتان برمیگردید متوجه میشوید که در نبود شما یک نفر اتاقتان را تمیز کرده همه آشغال ها و وسایل به درد نخور رو بیرون ریخته و سایر لوازمتون رو هم مرتب کرده؛ احتمالا خیلی خوشحال میشید وقتی با این صحنه مواجه میشید(مگر اینکه….) و توی یه اتاق تمیز و مرتب خیلی بهتر میتونید درس بخونید بهتر میتونید رفت و آمد کنید و بهتر به وسایلتون دسترسی دارد

وقتی ما در خواب عمیق به سر میبریم مغز ما مثل یک مادر مهربان اقدام به تمیز کردن اتاق میکند همه اطلاعات اضافی و به درد نخور که در طول روز به دست آوردیم رو حذف میکنه هر حس بدی که داشتیم رو از بین میبره و وقتی بیدار میشیم حس خیلی عالی داریم و حافظه ما درست مثل یک اسفنج خشک آماده ست تا هر اطلاعاتی که بهش میدیم رو با کمال میل جذب بکنه و احتمالا تجربه داشتید که وقتی شب گذشته خواب راحتی نداشتید روز بعدش تمرکز چندانی روی مطالب نداشتید و قادر نبودید اطلاعات رو به درستی به حافظه بسپرید همان طور که با یک اسفنج خیس قادر نخواهیم بود آبی که روی میزمان ریخته را جمع بکنیم و چه بسا که بدتر آن را خیس و خراب بکنیم! پس با داشتن یک خواب عمیق و با کیفیت مغزمان را آماده دریافت اطلاعات میکنیم

بعد از یادگیری:

روش دیگری که خواب عمیق اقدام به تقویت حافظه ما میکند بعد از یادگیری ست و با داشتن یک خواب با کیفیت بعد از یک مطالعه روزانه خوب دکمه ثبت اطلاعات را فشار میدهید و از فراموش شدن آنها جلوگیری میکنیم! و مغز ما در این حالت با سه مکانیزم مختلف فرایند تثبیت اطلاعات را انجام میدهد.

مکانیزم انتقال پوشه:

حافظه در مغز ما دارای دو ساختمان متفاوت و مجزا از هم است، ساختمان اول هیپوکامپ نام دارد که مانند یک صندوق ورودی اطلاعات از مغز است و وظیفه دریافت و نگهداری خاطرات و اطلاعات جدید را بر عهده دارد و ساختمان دوم کورتکس است، بافت حجیم و چروکیده مغز که وظیفه خطیر یادگیری را بر عهده دارد.

اجازه بدید با یک مثال منظورم را واضح تر بیان کنم، فرض کنید هیپوکمپ ما مثل یک فلش USB  است، فلشی که ما در طول روز با خود همه جا حمل میکنیم و هر اطلاعات جدیدی را که دریافت میکنیم روی آن میریزیم! با اینکه حمل و دسترسی به آن خیلی آسان است ولی متاسفانه حجم اطلاعاتی که میتوانیم روی آن داشته باشیم بسیار محدود است و احتمالا تجربه آن را داشتید که وقتی در طول روز مطالب زیادی را یادگرفتید حفظ کردن و یادگرفتن مطالب جدید در پایان شب براتون خیلی سخت و غیر ممکن شده بود!

و اما زمانی که در خواب عمیق به سر میبریم یک نفر این فلش را از لپتاپ ما جدا کرده و به یک هارد دیسک بسیار بزرگ با ظرفیت نامحدود متصل میکند! و به این شکل علاوه بر اینکه اطلاعات ما در جای امن تری قرار میگیرد که هر موقع خواستیم میتوانیم به آن دسترسی پیدا کنیم و از آنها استفاده کنیم ظرفیت فلش ما هم خالی شده و با خیال راحت روز بعد آن را با اطلاعات جدید پر میکنیم! احتمالا تا الان متوجه شدید که هیپوکمپ ما همان چیزی ست که به اسم حافظه کوتاه مدت میشناسیم و کورتکس ما حافظه بلند مدت ماست

مکانیزم بازپخش:

 مکانیزم دومی که مغز ما از آن برای تثبیت حافظه بلند مدت استفاده میکند بازپخش نام دارد! احتمالا میدانید که برای یادگیری یک مهارت دفعات انجام آن اهمیت خیلی بالایی دارد، کار کردن با یک ساز موسیقی بعد از 20 ساعت تمرین خیلی راحت تر از زمانی ست که فقط 3 ساعت تمرین داشتیم!

در یک یکی از تحقیقات که در مورد چگونگی یادگیری موشها انجام شد تعدادی الکترود به مغز موش ها وصل کردند و آنها را توی یک هزارتو رها کردند و فعالیت های مربوط به حافظه آنها را ثبت و نگهداری میکردند، چیزی که میدیدند این بود که وقتی موش به نقطه خاصی از هزارتو میرسد نورون های خاصی از مغزش با هم پالس الکتریکی رد و بدل میکنند و وقتی به نقطه دیگری میرسد نورون های دیگر؛ خیلی ساده تر بخواهم توضیح بدهم تصور کنید که هر ارتباط بین این نورون ها یک نت موسیقی است و هر وقت موش به یک نقطه خاص می رسد آن نت به صدا در می آید و وقتی که مسیری که روز گذشته طی کرده را دوباره طی میکند این نت ها پشت سر هم تکرار میشوند و این آهنگ یادگیری مسیر موش است و نشان دهنده یک خاطره است(به یکی از خاطراتی که امروز برایتان رخ داده فکر کنید مثلا از خانه بیرون آمدن و دیدن یک تصادف، میتوان اینطور گفت که بازکردن در یک نت صدای ترمز نت دوم تصویر به هم خوردن ماشین ها نت سوم و همینطور الی آخر آهنگی که از توالی این نت ها به وجود می آید آهنگ خاطره شماست) اتفاق جالب توجه که در مورد موش رخ داد این بود که وقتی موش در حال خواب بود الکترود ها را از سرش جدا نکردند و با اینکه انتظار نداشتند چیزی مشاهده کنند تصویری که روی صفحه نمایشگر دیدند(آهنگی که شنیدند) همه آنها را حیرت زده کرد. موش قصه ما در حالت خواب داشت همه چیز هایی که در طول روز تجربه کرده بود را در خواب هم تجربه میکرد با اینکه بدنش کاملا بی حرکت بود ولی مغز او داشت آن آهنگ آن خاطره را دوباره مینواخت و اتفاق حیرت انگیز دیگر این بود که اینبار نه به سرعت قبل که با سرعتی ده برابر بیشتر آن را پخش میکرد! و این اتفاق دانشمندان را به یک کشف جدید یعنی ارتباط خواب با حافظه و یادگیری رساند.

و به همین دلیل است که باشگاه های ورزشی حرفه ای دنیا برای ورزشکارانشان مربی خواب دارند و برنامه ای دقیق برای آنها تنظیم میکنند چون میدانند اگر در طول روز یک پنالتی تمرین کردی یا یک پرتاپ به سمت سبد انجام دادی با داشتن یک خواب با کیفیت این تجربه باز هم تکرار خواهد شد و به شکل گیری مسیر عصبی(یادگیری آن مهارت) سرعت بیشتری میدهد و به همین دلیل است که شرکت های بزرگ دنیا مثل گوگل اتاق هایی را برای کارمندانشان تعبیه کرده اند که در طول روز هر ساعتی که حس کردند نیاز به خواب دارند بتوانند آنجا به استراحت بپردازند و بابت خوابیدنشان به آنها حقوق میدهند چون میدانند تمام ساعاتی را که به خواب اختصاص میدهند هدر نداده اند و به پیشرفت و خلاقیت آنها در زمان بیداری کمک شایانی میکند.

امیدوارم که تا اینجا با از اهمیت خواب آگاه شده باشید که یک دانش آموز با روزی فقط سه ساعت مطالعه و یک خواب عمیق و باکیفیت به مراتب بازدهی بهتری خواهد داشت از کسی که روزی 10 ساعت مطالعه دارد ولی کیفیت و زمان خواب درستی ندارد!

پیوستگی و یکپارچگی:

تا اینجا متوجه شدیم که خواب هوشمندانه تر از چیزی ست که تصور میکردیم و در ادامه به مکانیزم سوم بپردازیم و در مورد خواب باید بدانیم که خواب فقط خاطرات فردی را تکرار و تثبیت نمیکند بلکه علاوه بر آنها خواب خاطرات جدید را به هم وصل میکند احتمالا برایتان پیش آمد که در طول روز مطالعه خوبی داشتید و آخر شب وقتی میخواستید تستی حل بکنید یادتان نمی آمد که برای حل آن باید از چه شیوه ای استفاده کرد و کدام فرمول و راه حل برای آن مناسب است آن را کنار گذاشتید و بعد از خواب به شکل معجزه آسایی راه حل آن را پیدا کردید و به آن پاسخ دادید! راز این معما هم در خواب قرارد دارد: چون وقتی که در خواب عمیق به سر میبریم مغز ما شروع میکند و اطلاعات و خاطرات جدیدمان را به هم پیوند میدهد(مثل پیوند فرمول های یادگرفته با تستی که میخواید حل کنید) پس راز اینکه خلاق تر باشیم و بهتر به جواب سوال هایمان دست پیدا کنیم بیدار ماندن و تلاش زیادی کردن نیست بلکه این اتفاق فقط و فقط در خواب می افتد و هیچ جایگزین دیگری هم ندارد!